Czy sąd rejestrowy może wykreślić spółkę bez likwidacji?

W obrocie gospodarczym występuje wiele podmiotów, które formalnie zaprzestały prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej, jednakże z różnych przyczyn nie doprowadziły do rozwiązania spółki i jej wykreślenia z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.

Problematyczna sytuacja tzw. podmiotów martwych w KRS skłoniła już jakiś czas temu polskiego ustawodawcę do wprowadzenia przepisów umożliwiających rozwiązanie podmiotów nieaktywnych bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. W uzasadnieniu do projektu ustawy wprowadzającej przedmiotowe zmiany  zaznaczono, że wzmocnienie pewności obrotu gospodarczego i wiarygodności danych zawartych w rejestrze wymaga wprowadzenia do systemu prawa nowej regulacji pozwalającej sądom rejestrowym – po przeprowadzeniu licznych działań zabezpieczających interesy zarówno podmiotu wpisanego do rejestru, jak i jego wierzycieli – na wydanie orzeczenia o rozwiązaniu takiego „martwego” podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego w jego pełnym, tradycyjnym zakresie i wykreślenie podmiotu z KRS. Celem projektowanej regulacji była maksymalizacja wiarygodności i rzetelności danych ujętych w KRS, co miało wzmocnić zasadę domniemania prawdziwości wpisów określoną w art. 17 ust. 1 KRSU. Założenie bowiem, że dane wpisane do rejestru są prawdziwe, stoi w sprzeczności z przyzwoleniem na zaleganie w KRS wpisów dotyczących podmiotów, które w rzeczywistości nie funkcjonują i nie posiadają majątku (uzasadnienie projektu ZmKSH14, Druk sejmowy VII kadencji, Nr 2816).

Podstawy wszczęcia postępowania

Artykuł 25a ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (dalej jako: KRSU) określa przesłanki wszczęcia postępowania o rozwiązanie podmiotu bez likwidacji. Zgodnie z niniejszym przepisem: Sąd rejestrowy wszczyna z urzędu postępowanie o rozwiązanie podmiotu wpisanego do Rejestru bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, w przypadku gdy:

1) oddalając wniosek o ogłoszenie upadłości lub umarzając postępowanie upadłościowe, sąd upadłościowy stwierdzi, że zgromadzony w sprawie materiał daje podstawę do rozwiązania bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego;
2) oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe z tego powodu, że majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania;
3) wydano postanowienie o odstąpieniu od postępowania przymuszającego lub jego umorzeniu;
4) mimo wezwania sądu rejestrowego nie złożono rocznych sprawozdań finansowych za 2 kolejne lata obrotowe;
5) mimo dwukrotnego wezwania sądu rejestrowego nie wykonano innych obowiązków, o których mowa w art. 24 ust. 1.

Zaistnienie którejkolwiek z przesłanek wymienionych w art. 25a ust. 1 KRSU wystarcza do wszczęcia postępowania, przy czym należy zaznaczyć, że w razie jej zaistnienia – zgodnie z wyraźną dyspozycją – sąd rejestrowy wszczyna postępowanie z urzędu. Nie oznacza to tym samym, że w rzeczywistości dojdzie do wykreślenia podmiotu z KRS, albowiem niezbędne w tego typu postępowaniach jest jeszcze ustalenie, że podmiot ten nie posiada zbywalnego majątku i faktycznie nie prowadzi działalności (art. 25a ust. 2 KRSU). Ponadto wykreślenie podmiotu jest możliwe wówczas, gdy sąd nie dowie się, że zachodzą inne istotne okoliczności przemawiające przeciwko rozwiązaniu tego podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, w tym w szczególności uzasadnione interesem wierzyciela (art. 25d ust. 3 KRSU).

Sąd rejestrowy w celu uzyskania ww. informacji mogą zwracać się również do organów podatkowych, organów prowadzących rejestry i ewidencje publiczne, innych organów administracji publicznej lub do organizacji społecznych, celem ustalenia czy podmiot mający ulec wykreśleniu faktycznie zaprzestał jakiejkolwiek aktywności gospodarczej.

Przebieg postępowania

Postępowanie o rozwiązanie podmiotu wpisanego do KRS bez likwidacji jest postępowaniem rejestrowym w rozumieniu art. 694(1) § 1 KPC. Niemniej, przepisy KRSU regulują specyfikę tego postępowania, a dopiero w pozostałym zakresie znajdą zastosowanie przepisy KPC o postępowaniu rejestrowym. Istotnymi czynnościami tego postępowania jest zawiadomienie o nim podmiotu, którego dotyczy, jak również osób trzecich. Trzeba bowiem pamiętać, że postępowanie o rozwiązanie podmiotu bez likwidacji ma zakończyć się wykreśleniem podmiotu z KRS, co może w zasadniczy sposób przekładać się na bezpieczeństwo obrotu. Poza tym, jawność prowadzonego postępowania powinna również sprzyjać ustaleniu, czy podmiot nie posiada zbywalnego majątku i faktycznie nie prowadzi działalności.
Wobec powyższego, Sąd inicjując procedurę zawiadamia spółkę o wszczęciu postępowania o jej rozwiązanie bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego wzywając ją do wykazania, czy faktycznie posiada majątek i prowadzi działalność, wyznaczając 14 – dniowy termin na ustosunkowanie się do wezwania. Jednocześnie sąd ogłasza o wszczęciu postępowania, a wzmianka o tym fakcie jest uwidaczniana w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Artykuł 25b ust. 2 zd. 1 KRSU określa jednak sytuacje, które z uwagi na ekonomikę postępowania zwalniają sąd od dokonywania zawiadomienia o wszczęciu postępowania. W tym miejscu trzeba bowiem przypomnieć, że w przedmiotowej sprawie zachodzi duże prawdopodobieństwo, że podmiot wpisany do KRS jest „martwy”. Wobec tego w pewnych okolicznościach formułowanie zawiadomienia będzie zbędne, ponieważ albo ono nie dojdzie do podmiotu, albo ten, z uwagi na brak organu, nie będzie miał możliwości ustosunkowania się do wezwania. Z tego też względu, w art. 25b ust. 2 KRSU wskazane jest, że w przypadku braku organu uprawnionego do reprezentacji lub aktualnego adresu podmiotu wpisanego do KRS nie dokonuje się zawiadomienia o wszczęciu postępowania, które jest zastępowane przez ogłoszenie.

Jeśli sąd po przeprowadzeniu postępowania ustali, że spółka nie posiada zbywalnego majątku i faktycznie nie prowadzi działalności, orzeknie o rozwiązaniu podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego i zarządzi jego wykreślenie z rejestru przedsiębiorców.  Co ważne istnienie niezaspokojonych zobowiązań ciążących na spółce lub nieściągalnych wierzytelności nie wyłącza możliwości orzeczenia o rozwiązaniu tego podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Rozwiązanie i wykreślenie spółki z rejestru ogłasza się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Kto odpowiada za długi spółki wykreślonej z rejestru bez likwidacji?

Mienie pozostałe po wykreślonym z Rejestru podmiocie nabywa nieodpłatnie Skarb Państwa, bez względu na przyczynę wykreślenia, którym nie rozporządził przed wykreśleniem właściwy organ, z chwilą wykreślenia z rejestru. Skarb Państwa ponosi wówczas odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania podmiotu wykreślonego z rejestru. Co ważne roszczenia wierzycieli wygasają jednak w ciągu roku od dnia nabycia pozostałego po wykreślonym podmiocie majątku przez Skarb Państwa z mocy ustawy jeśli w tym czasie nie będą dochodzone od Skarbu Państwa (art. 25e ust. 4 KRSU). Warto również wskazać, że jeśli przed rozwiązaniem spółki wierzyciel uzyskał tytuł wykonawczy może wystąpić do Sądu o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności przeciwko Skarbowi Państwa. W klauzuli tej zastrzega się ograniczenie odpowiedzialności do majątku pozostałego po rozwiązanym bez likwidacji podmiocie.

W tym miejscu jednocześnie należy nadmienić, iż wskazana procedura nie wyklucza dochodzenia przez wierzycieli zaspokojenia od byłych członków zarządu spółki. Oczywiście o ile spełnione zostały ku temu warunki przewidziane w art. 299 ustawy – kodeks spółek handlowych a roszczenie nie uległo jeszcze przedawnieniu

Podsumowanie

Tak jak wskazywaliśmy powyżej, zaistnienie którejkolwiek z przesłanek wskazanych w art. 25a KRSU, obliguje sąd do wszczęcia postępowania. Niemniej jednak, w związku z małą liczbą sędziów w wydziałach rejestrowych i dużym obciążeniem pracy, sądy rzadko „same z siebie” podejmują takie działania. Wobec powyższego, poza sądem, wykreśleniem spółki na powyższych zasadach mogą zainteresowane być inne osoby np. członkowie organów, wspólnicy czy także wierzyciele. Jeśli zatem sąd nie wykreślił spółki z rejestru „automatycznie”, zachęcamy do złożenia stosownego zawiadomienia.