Upadłość i restrukturyzacja rolnika indywidualnego

Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 90; zwana dalej: u.u.s.r.) reguluje zasady ubezpieczenia społecznego rolników, ich rodzin oraz osób prowadzących działalność rolniczą. W ramach tej ustawy szczególne znaczenie ma instytucja umowy z następcą, która ma na celu zabezpieczenie przejęcia gospodarstwa rolnego oraz zapewnienie ciągłości ubezpieczenia społecznego w sytuacji zmian pokoleniowych. Kwestie dot. umowy z następcą regulują art. 84 – 91 u.u.s.r.

Kiedy i na jakich warunkach rolnik indywidualny może ogłosić upadłość?

Najpowszechniejszym obecnie narzędziem pozwalającym uwolnić się od posiadanego zadłużenia jest instytucja upadłości, uregulowana w ustawie Prawo upadłościowe z dnia 28 lutego 2003 roku (dalej także jako: „P.U.”). W przypadku osób prowadzących działalność w sektorze rolniczym, procedura upadłościowa wiąże się z pewnymi specyficznymi aspektami, które wymagają szczególnej uwagi. Istotne wątpliwości pojawiają się już na samym początku lektury ww. ustawy. Jak stanowi bowiem art. 6 pkt 5 P.U., nie można ogłosić upadłości wobec „osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej”. Zaakcentować należy, że przytoczony przepis nie zamyka jakkolwiek drogi do ogłoszenia upadłości osobie działającej w branży rolniczej, lecz warunkuje jej tryb w zależności od zakresu wykonywanej działalności. Różnica polega mianowicie na tym, że rolnik, którego działalność ogranicza się do prowadzonego gospodarstwa rolnego, rozumianego zgodnie z ustawową definicją[1], ma możliwość ogłoszenia upadłości na zasadach właściwych dla postępowania konsumenckiego. W pozostałych przypadkach, upadłość rolnika zostanie przeprowadzona zgodnie z ogólnymi regułami ustawy upadłościowej, przewidzianymi dla przedsiębiorców. Główna różnica pomiędzy ww. trybami polega na tym, że upadłość konsumencka przebiega znacznie szybciej, a dla wszczęcia samego postępowania nie wymaga się, aby dłużnik posiadał odpowiednią ilość środków finansowych potrzebnych na zaspokojenie powstałych w jego toku kosztów.

Przebieg postępowania upadłościowego

Wszczęcie postępowania upadłościowego rozpoczyna się od złożenia odpowiedniego wniosku, który jest następnie rozpoznawany przez sąd właściwy według miejsca siedziby dłużnika. W przypadku pozytywnego rozstrzygnięcia i wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości, sąd wyznacza syndyka, który nadzoruje oraz prowadzi dalsze postępowanie. Kluczowy etap procedury dotyczy likwidacji majątku dłużnika, co zazwyczaj wiąże się ze sprzedażą całego gospodarstwa rolnego lub jego poszczególnych części. Jednakże, w przypadku rolników obowiązują szczególne wyłączenia dotyczące zbywalności niektórych składników majątku, w tym m.in. stada podstawowych zwierząt gospodarskich, zwierząt gospodarskich w drugiej połowie ciąży i w okresie odchowu potomstwa, a także kluczowych maszyn, narzędzi oraz urządzeń rolniczych. W zależności od trybu postępowania, w przypadku upadłości konsumenckiej sporządzany jest tzw. plan spłaty, natomiast w postępowaniu dotyczącym przedsiębiorców – plan podziału funduszy masy upadłości. Co istotne, od momentu ogłoszenia upadłości dłużnik zyskuje ochronę przed egzekucją, co stanowi istotne odciążenie w obliczu prowadzonych wcześniej działań windykacyjnych. Po zakończeniu postępowania upadłościowego wszystkie dotychczasowe zobowiązania dłużnika zostają umorzone, z wyjątkiem długów alimentacyjnych oraz zobowiązań odszkodowawczych, takich jak renty.

Restrukturyzacja

O ile sytuacja ekonomiczna rolnika daje podstawy do tego, by próbować uratować prowadzone gospodarstwo, warto wówczas rozważyć skorzystanie z inne drogi, jaką jest wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego. Celem tej procedury jest reorganizacja prowadzonej działalności w ten sposób, aby zapewnić odpowiednie wsparcie osobie znajdującej się w przejściowym kryzysie ekonomicznym. Co ważne, z dobrodziejstwa restrukturyzacji może skorzystać wyłącznie rolnik, który posiada status przedsiębiorcy w rozumieniu kodeksu cywilnego. Jak powszechnie wskazuje się w doktrynie, za przedsiębiorcę nie będzie uważany rolnik wytwarzający płody rolne wyłącznie na własne potrzeby.
Z kolei kryteria te spełni osoba, który wprowadza wytworzone przez siebie produkty do obrotu gospodarczego. Postępowanie restrukturyzacyjne opiera się na prowadzonych z wierzycielami negocjacjach, mających na celu przygotowanie odpowiednich propozycji spłaty zadłużenia. Propozycje te często obejmują częściowe umorzenie zobowiązań, np. odsetek lub kosztów sądowych, oraz rozłożenie płatności na raty. Jeśli wierzyciele zaakceptują przedstawione im warunki, dłużnik przystępuje następnie do realizacji spłat.

Podsumowanie

Rolnik indywidualny, który poza gospodarstwem rolnym nie prowadzi jednocześnie jakiejkolwiek innej działalności gospodarczej lub zawodowej, ma możliwość skorzystania z uproszczonego trybu upadłości, przewidzianego dla konsumentów. Należy jednak mieć na uwadze, że ostatecznie decyzja co do rodzaju postępowania należeć będzie do sądu, który może skierować sprawę na drogę upadłości prowadzoną według zasad ogólnych. Niemniej, każdorazowo przed podjęciem decyzji o wszczęciu procedury upadłościowej, w szczególności z uwagi na jej dalekosiężne konsekwencje, takie jak likwidacja posiadanego majątku, konieczna jest wcześniejsza gruntowna analiza kondycji finansowej gospodarstwa. Może się bowiem okazać, że w określonych okolicznościach wciąż istnieje możliwość przeprowadzenia skutecznej restrukturyzacji. Dlatego też, nieodzowny może się okazać w tym zakresie kontakt z profesjonalną kancelarią prawną, do czego Państwa serdecznie zachęcamy.

 ……………………….

[1] Art.  55³ Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 z późn. zm.).

Zapraszamy do lektury innych części Poradnika podziału majątku, przygotowanego przez adwokatów i radców prawnych Kancelarii TURCZA: