Jedna z form przekazania gospodarstwa rolnego – umowa z następcą

Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 90; zwana dalej: u.u.s.r.) reguluje zasady ubezpieczenia społecznego rolników, ich rodzin oraz osób prowadzących działalność rolniczą. W ramach tej ustawy szczególne znaczenie ma instytucja umowy z następcą, która ma na celu zabezpieczenie przejęcia gospodarstwa rolnego oraz zapewnienie ciągłości ubezpieczenia społecznego w sytuacji zmian pokoleniowych. Kwestie dot. umowy z następcą regulują art. 84 – 91 u.u.s.r.

Umowa z następcą jest to sytuacja, gdzie rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie. Co istotne umowa z następcą powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Zgodnie z charakterystyką umowy, o której mowa w u.u.s.r. następca winien pracować na gospodarstwie rolnym, przy czym warunek ten uważa się za spełniony także w przypadkach usprawiedliwionych okoliczności przez następcę lub uzgodnionych z rolnikiem przerw w pracy na gospodarstwie. Dlatego też właściwie skonstruowana umowa z następcą powinna zawierać zobowiązanie rolnika do przeniesienia własności i wydania jego gospodarstwa rolnego na rzecz następcy, a następca winien zobowiązać się do pracy w gospodarstwie rolnym co najmniej do mementu uzyskania przez rolnika prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej.

Jeżeli następca bez usprawiedliwionych powodów nie podjął albo zaprzestał pracy w gospodarstwie rolnika, nie wywiązuje się z obowiązków przyjętych w umowie lub postępuje w taki sposób, że nie można wymagać od rolnika, aby spełnił obowiązki względem następcy, sąd na żądanie rolnika może rozwiązać umowę.

Ponadto, na żądanie rolnika sąd, po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego, może rozwiązać umowę przenoszącą własność gospodarstwa rolnego, zawartą w celu wykonania umowy z następcą, jeżeli następca:

1. uporczywie postępuje wobec rolnika w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub
2. dopuścił się względem rolnika albo jednej z najbliższych mu osób rażącej obrazy czci bądź umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu albo wolności, lub
3. uporczywie nie wywiązuje się ze swych obowiązków względem rolnika wynikających z umowy lub z przepisów prawa.

Korzyści z umowy z następcą to przede wszystkim udzielenie zabezpieczenia społecznego. Umowa gwarantuje, że następca nie pozostanie bez ubezpieczenia społecznego, co jest istotne zarówno dla przyszłości jego działalności rolniczej, jak i bezpieczeństwa finansowego. Ponadto, zawarcie umowy formalizuje wszystkie ustalenia związane z przekazaniem gospodarstwa, co minimalizuje ryzyko sporów prawnych, w szczególności roszczenia dot. zachowku.

Zapraszamy do lektury innych części Poradnika podziału majątku, przygotowanego przez adwokatów i radców prawnych Kancelarii TURCZA: