Szansa na skrócenie procesów sądowych – przełomowy projekt zmian w postępowaniu cywilnym

Projektowana nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego, przygotowana przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego we współpracy z Ministerstwem Sprawiedliwości, zakłada głęboką przebudowę kluczowych mechanizmów procedury cywilnej. Proponowane zmiany obejmują m.in. wydłużenie terminów na wniesienie apelacji i zażalenia, likwidację jednoosobowych składów sędziowskich w drugiej instancji, rezygnację z odrębnej procedury konsumenckiej, doprecyzowanie przepisów dotyczących zeznań pisemnych oraz rozszerzenie uprawnień pełnomocników procesowych. Projekt stanowi odpowiedź na krytykę rozwiązań wprowadzonych w ostatnich latach i ma na celu przywrócenie równowagi między sprawnością postępowania a gwarancjami procesowymi stron.

Spośród najistotniejszych zmian warto wskazać na postulowaną modyfikację terminów służących do zaskarżania orzeczeń. Dotychczasowe ramy czasowe – w szczególności dwutygodniowy termin na wniesienie apelacji – uchodzą za nieadekwatne do rzeczywistego stopnia skomplikowania wielu spraw cywilnych. Projektodawcy proponują, aby strona niezadowolona z rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji dysponowała czasem wydłużonym do trzydziestu dni, co ma umożliwić bardziej wnikliwą analizę rozstrzygnięcia oraz staranne sformułowanie zarzutów apelacyjnych. Analogicznie, termin na wniesienie zażalenia uległby wydłużeniu z siedmiu do czternastu dni, co również stanowić ma wyraz poszanowania dla prawa do efektywnego środka odwoławczego.

Znaczące przesunięcie projektodawcy czynią również w obszarze składu sądu drugiej instancji. W miejsce składów jednoosobowych – które na gruncie aktualnych przepisów stały się normą w postępowaniu apelacyjnym – planowane jest przywrócenie orzekania w składzie trzyosobowym. Zmiana ta wynika z potrzeby zapewnienia wielostronnej perspektywy przy ocenie zasadności zarzutów apelacyjnych oraz z chęci ograniczenia ryzyka błędu decyzyjnego, jaki może wystąpić w przypadku jednoosobowego rozpoznania środka zaskarżenia. Warto jednak zaznaczyć, że skład jednoosobowy nie zostanie całkowicie wyeliminowany – jego stosowanie przewiduje się nadal w sprawach prostszych, o wartości przedmiotu sporu nieprzekraczającej 20 000 zł.

Zniesienie odrębnej procedury w sprawach konsumenckich to kolejna doniosła korekta projektowanej nowelizacji. W ocenie twórców reformy, przepisy te – choć pierwotnie motywowane potrzebą ochrony słabszej strony stosunku prawnego – nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, a w praktyce prowadziły do niejednoznacznych interpretacji oraz wydłużenia postępowań. Ich uchylenie stanowić ma krok ku uproszczeniu modelu procesowego, przy jednoczesnym zachowaniu ogólnych mechanizmów ochrony konsumenta wynikających z prawa materialnego oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W dalszej perspektywie rozważane jest również zniesienie odrębności procedury gospodarczej, choć wymagać to będzie wcześniejszego zaimplementowania instytucji pozwalającej na skuteczną koncentrację materiału dowodowego w początkowej fazie sporu.

Osobnym zagadnieniem, które doczeka się uregulowania w planowanej nowelizacji, są przepisy dotyczące przeprowadzania dowodu z pisemnych zeznań świadków. Instytucja ta, wprowadzona stosunkowo niedawno, spotkała się z mieszanym odbiorem – z jednej strony postrzegana była jako instrument przyspieszający postępowanie, z drugiej jednak generowała wątpliwości co do wiarygodności i pełności składanych oświadczeń. Projekt zakłada jej zachowanie, jednak przy jednoczesnym doprecyzowaniu warunków jej stosowania oraz wprowadzeniu bezpieczników eliminujących potencjalne nadużycia.

W kontekście roli pełnomocników procesowych przewiduje się rozszerzenie ich kompetencji w zakresie reprezentacji strony w zakresie składania oświadczeń o charakterze materialnoprawnym, jeżeli są one ściśle powiązane z prowadzonym postępowaniem. Uzasadnieniem tego rozwiązania jest dążenie do ujednolicenia praktyki, wyeliminowania luki interpretacyjnej oraz zwiększenia płynności komunikacji procesowej pomiędzy sądem a stronami postępowania.

Nie sposób pominąć szerszego kontekstu, w jakim lokowana jest omawiana nowelizacja. Projektowane zmiany stanowią bowiem element większej całości – reformy prawa cywilnego, obejmującej nie tylko aspekt proceduralny, ale również materialnoprawny. W dalszym etapie planuje się podjęcie prac nad nowym ujęciem przepisów o przedawnieniu, wprowadzeniem instrumentów dotyczących umów inwestycyjnych oraz próbą standaryzacji zasad ustalania wysokości zadośćuczynienia za krzywdę w sprawach deliktowych. Wszystkie te działania mają na celu stworzenie systemu prawa cywilnego, który odpowiadać będzie nie tylko współczesnym potrzebom obrotu, ale także standardom rzetelności i przewidywalności, których słusznie oczekują zarówno obywatele, jak i profesjonalni uczestnicy procesu.