Odpowiedzialność sprzedawcy za wady samochodu względem konsumentów i tzw. quasi-konsumentów

Podstawowe pojęcia i ustawowe reżimy odpowiedzialności

Zakres odpowiedzialności dealera zależeć będzie w pierwszej kolejności od tego, jaki status będzie miał kupujący. Kupujący będący osobą fizyczną może występować przy danej czynności w charakterze konsumenta, quasi-konsumenta albo przedsiębiorcy.

Zgodnie z art. 22¹ kodeksu cywilnego (KC) za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Konsumentem będzie więc zawsze osoba fizyczna, która nie prowadzi działalności gospodarczej, a także osoba fizyczna, która taką działalność prowadzi, ale konkretna umowa nie ma z nią związku (np. zakup od przedsiębiorcy lokalu mieszkalnego, w którym nie będzie prowadzona działalność gospodarcza, będzie czynnością dokonywaną przez konsumenta). Jeśli zatem osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą zawiera umowę pozostająca w bezpośrednim związku z tą działalnością, będzie przy tej umowie działała jako przedsiębiorca.

Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta, dnia 1 stycznia 2023 r. wprowadziła jeszcze jedną kategorię podmiotów zwanych quasi-konsumentami, stanowiąc w art. 7aa, że niektóre jej przepisy stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie ma ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. W literaturze wskazuje się na nieprecyzyjność tego przepisu i wątpliwości interpretacyjne, jakie on wywołuje. Przyjmuje się jednak w większości, że należy oceniać, czy dana umowa pozostaje w związku z typowymi czynnościami wykonywanymi w ramach prowadzonej działalności. Jako przykład można wskazać, że zakup samochodu przez osobę prowadząca działalność, która wymaga w normalnym toku czynności dojazdu do klienta (np. polegającą na dokonywaniu napraw w lokalach klientów) będzie czynnością dokonywaną przez tę osobę w charakterze przedsiębiorcy. Zakup samochodu przez osobę świadczącą usługi fryzjerskie w lokalu jej przedsiębiorstwa może już zostać potraktowany jako czynność dokonywana przez quasi-konsumenta. Wprowadzenie kategorii quasi-konsumenta powoduje tę dodatkowa trudność, że sam fakt, iż sprzedaż dokumentowana jest fakturą, w której jako nabywca wskazany jest jednoosobowy przedsiębiorca, nie przesądza jeszcze o tym, że można traktować tę sprzedaż jako dokonaną między przedsiębiorcami w kontekście przepisów o ochronie konsumentów.

Od tego, do której z powyższych kategorii można zakwalifikować kupującego, zależeć będzie zakres odpowiedzialności dealera samochodowego wynikający z przepisów prawa.

Wobec przedsiębiorców profesjonalny sprzedawca samochodu odpowiadać będzie za wady sprzedanego samochodu, to jest z rękojmi uregulowanej przepisami kodeksu cywilnego, z modyfikacjami lub wyłączeniami dopuszczalnymi przepisami.

Wobec konsumentów i quasi-konsumentów dealer samochodowy odpowiadać będzie za niezgodność towaru z umową na zasadach określonych w ustawie o prawach konsumenta (zwaną też rękojmią konsumencką; w dalszej części to określenie nie będzie używane, jako że termin rękojmia kojarzony jest w pierwszej kolejności z instytucją uregulowaną w KC).

Niezgodność towaru z umową

Zgodnie z art. 43a ustawy o prawach konsumenta, w razie braku zgodności towaru w postaci samochodu z umową, konsumentowi przysługują uprawnienia opisane w rozdziale 5A tej ustawy, a przepisów o rękojmi nie stosuje się. Zgodnie zaś z powołanym już wyżej art. 7aa tej ustawy, przepisy rozdziału 5A stosuje się też do tzw. quasi-konsumentów.

Art. 43b ustawy określa, kiedy towar jest zgodny z umową, stanowiąc, że ma to miejsce, kiedy (poniżej przytoczone są jedynie przepisy, które mogą mieć zastosowanie do samochodu):

• zgodne z umową pozostają w szczególności jego:
  1. opis, rodzaj, ilość, jakość, kompletność i funkcjonalność;
  2. przydatność do szczególnego celu, do którego jest potrzebny konsumentowi, o którym konsument powiadomił przedsiębiorcę najpóźniej w chwili zawarcia umowy i który przedsiębiorca zaakceptował;
• towar nadaje się do celów, do których zazwyczaj używa się towaru tego rodzaju, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa, norm technicznych lub dobrych praktyk;
• towar ma takie cechy, w tym trwałość i bezpieczeństwo, jakie są typowe dla towaru tego rodzaju i których konsument może rozsądnie oczekiwać, biorąc pod uwagę charakter towaru oraz publiczne zapewnienie złożone przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu, w szczególności w reklamie lub na etykiecie,
• towar dostarczony jest z akcesoriami i instrukcjami, których dostarczenia konsument może rozsądnie oczekiwać;
• towar jest takiej samej jakości jak wzór, który przedsiębiorca udostępnił konsumentowi przed zawarciem umowy, i odpowiadać opisowi takiego wzoru.

Elementy zgodności towaru z umową można podzielić na subiektywne, to jest takie, które wynikają z treści umowy z konsumentem (pkt 1 powyżej), oraz obiektywne, to jest takie, które wynikają ze standardu towaru określanego przy uwzględnieniu celów, do których zazwyczaj używa się towarów tego samego rodzaju, wzorów udostępnianych przed zawarciem umowy; cech i funkcjonalności typowych dla towarów tego samego rodzaju, a których konsument może zasadnie oczekiwać (M. Pecyna red., Rękojmia konsumencka. Komentarz, Warszawa 2024).

Elementy obiektywne, jak wskazano wyżej, odnoszą się do istniejącego standardu. Zatem mimo tego, że przepisy mówią o rozsądnym oczekiwaniu konsumenta” (np. pkt 4), nie chodzi o oczekiwania konkretnego nabywcy, a o „standard uzasadnionych oczekiwań konsumenta”, czyli oczekiwania zobiektywizowane, uzasadnione w danych okolicznościach. Przyjęcie standardu uzasadnionych oczekiwań konsumenta zakłada dwuetapową wykładnię przez pryzmat racjonalności: na początku wykładni poddawane są oświadczenia woli składające się na umowę (należy ustalić, jak zrozumiałby je przeciętny, racjonalny adresat w takiej sytuacji), a następnie należy ocenić, jakie racjonalnie oczekiwania co do treści stosunku prawnego mogły powstać, uwzględniając cały kontekst umowy (M. Pecyna red., Rękojmia konsumencka. Komentarz, Warszawa 2024).

Jak wskazano wyżej, standard oczekiwań kształtują też publiczne zapewnienia o cechach towaru, co oznacza, że dealer samochodowy będzie też odpowiadał względem konsumenta i quasi-konsumenta za zgodność sprzedawanych przez niego samochodów z treścią reklam producenta. Od odpowiedzialności tej może zwolnić się, jeśli:

1. a) wykaże, że nie wiedział o danym publicznym zapewnieniu i oceniając rozsądnie, nie mógł o nim wiedzieć,
2. b) przed zawarciem umowy publiczne zapewnienie zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakich publiczne zapewnienie zostało złożone, lub w porównywalny sposób,
3. c) publiczne zapewnienie nie miało wpływu na decyzję konsumenta o zawarciu umowy.

Dealer samochodowy ma wpływ na kształt tych oczekiwań poprzez treść umowy i przedstawiany wzór towaru. Nie będzie więc niezgodny z umową samochód posiadający uszkodzenie, które zostanie wskazane w umowie albo nieposiadający cechy, jakiej rozsądnie należy się spodziewać po samochodzie danej marki albo o jakiej istnieniu zapewnia reklama, jeśli brak tej cechy będzie wyartykułowany w umowie. Taką odmienność należy opisać wprost i wyraźnie (wskazując konkretne cechy odbiegające od standardu i przedstawianego wzoru), w odrębnym postanowieniu umownym – art. 43b ust. 4 ustawy wprowadza bowiem wymóg wyraźnego poinformowania o takiej różnicy i jej odrębnej akceptacji przez kupującego. Trzeba mieć jednak na uwadze, że w przypadku, w jakim dealer posługuje się wzorcem umownym (który co do zasady nie jest negocjowany odrębnie z każdym nabywcom), nie będzie wystarczającym zamieszczenie w umowie informacji o takich „odbiegających od normy” cechach konkretnego auta. W literaturze wskazuje się, że wymóg z art. 43b ust. 4 ustawy wymusza w takim wypadku konieczność uzyskania od kupującego oświadczenia o akceptacji takich różnic w osobnym dokumencie.

Art. 43c ust. 1 ustawy reguluje okres odpowiedzialności, stanowiąc, że przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności towaru z umową istniejący w chwili jego dostarczenia i ujawniony w ciągu dwóch lat od tej chwili, chyba że termin przydatności towaru do użycia, określony przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu, jest dłuższy. Domniemywa się, że brak zgodności towaru z umową, który ujawnił się przed upływem dwóch lat od chwili dostarczenia towaru, istniał w chwili jego dostarczenia, o ile nie zostanie udowodnione inaczej lub domniemania tego nie można pogodzić ze specyfiką towaru lub charakterem braku zgodności towaru z umową. Przedsiębiorca nie może powoływać się na upływ terminu do stwierdzenia braku zgodności towaru z umową, jeżeli brak ten podstępnie zataił.

Zatem przedsiębiorca odpowiada za to, że towar od samego początku był niezgodny z umową, jeśli fakt ten ujawni się w ciągu 2 lat. Jeśli niezgodność taka ujawni się w terminie dwóch lat, domniemywa się, że istniała w chwili wydania rzeczy, co oznacza domniemanie istnienia niezgodności i odpowiedzialności przedsiębiorcy za tę niezgodność, a żeby to domniemanie obalić, to przedsiębiorca musi udowodnić, że dana cecha nie jest niezgodnością towaru z umową albo że powstała później – np., że usterka powstała wskutek niewłaściwej eksploatacji samochodu.

Zgodnie z zacytowanym wyżej przepisem, termin 2-letni na ujawnienie wady może ulec przedłużeniu, jeśli termin przydatności towaru do użycia, określony przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu, jest dłuższy. Takie określenie dłuższego terminu musi być jednoznaczne. Nie wystarczy ogólne zapewnienie o długotrwałej przydatności do użytku. Treść zapewnienia musi pozwalać na określenie daty końcowej albo jednoznacznego miernika stopnia eksploatacji (np. przebieg). Terminu tego nie można skrócić, zatem w tym ostatnim przypadku osiągnięcie stopnia eksploatacji zakończy okres odpowiedzialności sprzedawcy, tylko jeśli nastąpi po upływie 2 lat.

Ustawa nie przewiduje żadnego terminu, w jakim konsument lub quasi-konsument musi zawiadomić sprzedawcę o ujawnieniu się niezgodności towaru z umową, może to zatem nastąpić po upływie terminu odpowiedzialności, a jedynym ograniczeniem będzie tu upływ terminów przedawnienia roszczeń majątkowych. Należy jednak przyjąć, że jeśli kupujący nie zawiadomi sprzedawcy w terminie 2 lat (albo terminie przedłużonym) ani w rozsądnym czasie po jego upływie, aby skorzystać z opisanego wyżej domniemania, powinien udowodnić, że brak zgodności towaru z umową został ujawniony w okresie odpowiedzialności.

Uprawnienia konsumenta i quasi-konsumenta

Jeżeli towar jest niezgodny z umową, konsumentowi i quasi-konsumentowi przysługuje prawo do:

• żądania naprawy rzeczy,
• żądania wymiany rzeczy,
• obniżenia ceny,
• odstąpienia od umowy.

Poza wyjątkami opisanymi niżej, w pierwszej kolejności kupujący powinien zażądać doprowadzenia towaru do zgodności z umową, to jest naprawy albo wymiany rzeczy. Sprzedawca związany jest żądaniem kupującego (to jest nie może naprawić rzeczy, jeśli kupujący żąda jej wymiany), chyba że doprowadzenie do zgodności towaru z umową w sposób wybrany przez konsumenta jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wszelkie okoliczności sprawy, w szczególności znaczenie i rodzaj wady, wartość towaru zgodnego z umową oraz nadmierne niedogodności dla konsumenta powstałe wskutek zmiany sposobu doprowadzenia towaru do zgodności z umową. Przedsiębiorca zobowiązany jest dokonać naprawy lub wymiany w rozsądnym czasie od chwili, w której otrzymał zgłoszenie od kupującego i bez nadmiernych niedogodności dla niego. Koszty naprawy lub wymiany, w tym w szczególności koszty przewozu (w tym odbioru auta od kupującego), robocizny i materiałów, ponosi Sprzedawca. Sprzedawca może odmówić naprawy lub wymiany, jeśli są niemożliwe lub wymagałyby nadmiernych kosztów, musi się jednak liczyć z tym, że kupujący skorzysta z innych przysługujących mu uprawnień.

Kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, gdy:

• przedsiębiorca odmówił naprawy lub wymiany albo nie dokonał ich zgodnie z powyżej opisanymi zasadami;
• brak zgodności towaru z umową występuje nadal, mimo naprawy lub wymiany;
• brak zgodności towaru z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy bez uprzedniego skorzystania z żądania naprawy lub wymiany;
• z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie doprowadzi on towaru do zgodności z umową w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla kupującego.

Kupujący nie może przy tym w żadnym z powyżej opisanych przypadków odstąpić od umowy, jeżeli brak zgodności towaru z umową jest nieistotny (wówczas może skorzystać z uprawnienia do obniżenia ceny). Domniemywa się, że brak zgodności towaru z umową jest istotny. Oceniając istotność niezgodności należy wziąć pod uwagę rodzaj i właściwości towaru, cel – szczególny bądź zwykły – zawartej umowy i subiektywne oczekiwania konsumenta (B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostak (red.), Ustawa o prawach konsumenta. Kodeks cywilny (wyciąg). Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2024)

Oświadczenia o obniżeniu ceny i o odstąpieniu od umowy są jednostronnymi oświadczeniami woli kupującego o charakterze prawokształtującycm, co oznacza, że ich złożenie w warunkach określonych w ustawie zmienia stosunki prawne pomiędzy kupującym i sprzedającym.

Złożenie oświadczenia o obniżeniu ceny powoduje powstanie po stronie kupującego roszczenia względem sprzedawcy o zapłatę kwoty, o jaką cena została obniżona. Obniżona cena musi pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość towaru niezgodnego z umową pozostaje do wartości towaru zgodnego z umową. Sprzedawca powinien dokonać zapłaty niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia

Złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy powoduje, że umowę należy traktować jakby nie została zawarta. Kupujący zobowiązany jest niezwłocznie zwrócić towar sprzedawcy (na koszt sprzedawcy), a sprzedawca zobowiązany jest niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania towaru lub dowodu jego odesłania, zwrócić kupującemu całą cenę.

Jeśli kupujący skorzysta z któregoś z powyższych uprawnień przed zapłatą całości ceny, może powstrzymać się z zapłatą ceny do chwili wykonania przez sprzedającego opisanych wyżej obowiązków (stosownie do zgłoszonego żądania kupującego).

Gwarancja

Powyższe reżimy odpowiedzialności są reżimami ustawowymi, to jest uregulowane są w powszechnie obowiązujących przepisach prawa, a poszczególne zasady wynikające z tych przepisów mogą być modyfikowane przez strony umowy tylko wtedy, gdy przepisy prawa taką możliwość dopuszczają – w przypadku konsumentów i quasi-konsumentów oznacza to, że modyfikacje takie możliwe są tylko na ich korzyść albo są niedopuszczalne.

Dealer samochodowy może dobrowolnie przyjąć na siebie odpowiedzialność gwaranta. Gwarancja jest stosunkiem umownym, udzielana jest dobrowolnie i na zasadach określonych przez gwaranta w oświadczeniu gwarancyjnym. Może ona obejmować również świadczenia niezwiązane z wadami samochodu, jak przeglądy lub okresowa wymianę części ulegających zużyciu. Gwarancji zazwyczaj udziela producent, jednak przepisy nie wyłączają możliwości udzielenia gwarancji także przez dealera samochodowego. Zgodnie bowiem z przepisami art. 577 § 1 i 2 KC „(§1) Udzielenie gwarancji następuje przez złożenie oświadczenia gwarancyjnego, które określa obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy rzecz sprzedana nie ma właściwości określonych w tym oświadczeniu. Oświadczenie gwarancyjne może zostać złożone w reklamie. (§2) Obowiązki gwaranta mogą w szczególności polegać na zwrocie zapłaconej ceny, wymianie rzeczy bądź jej naprawie oraz zapewnieniu innych usług”.

KC nie określa minimalnego zakresu gwarancji, wprowadza jednak przepisy interpretacyjne, które należy stosować w razie wątpliwości co do treści oświadczenia gwarancyjnego (np. zgodnie z art. 577 § 3 KC Jeżeli została udzielona gwarancja co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie wątpliwości, że gwarant jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, o ile wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w oświadczeniu gwarancyjnym). Dlatego ważne jest, aby oświadczenie to sformułowane było w sposób jednoznaczny i zrozumiały oraz żeby zawrzeć w nim wyraźnie wszystkie ograniczenia odpowiedzialności gwaranta i obowiązki, jakich kupujący musi dopełnić, aby z uprawnień z gwarancji móc skorzystać.

Przepisy nie narzucają okresu, na jaki gwarancja ma być udzielona, ale określają bieg terminów z gwarancji, stanowiąc w art. 581 § 1 i 2, że (§ 1) jeżeli w wykonaniu swoich obowiązków gwarant dostarczył uprawnionemu z gwarancji zamiast rzeczy wadliwej rzecz wolną od wad albo dokonał istotnych napraw rzeczy objętej gwarancją, termin gwarancji biegnie na nowo od chwili dostarczenia rzeczy wolnej od wad lub zwrócenia rzeczy naprawionej. Jeżeli gwarant wymienił część rzeczy, przepis powyższy stosuje się odpowiednio do części wymienionej. (§ 2) W innych wypadkach termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego wskutek wady rzeczy objętej gwarancją uprawniony z gwarancji nie mógł z niej korzystać.

Ustawa o prawach konsumenta w art. 43g ustanawia dwie dodatkowe zasady, zgodnie z którymi:

• odstępstwo od warunków gwarancji określonych w reklamie na niekorzyść konsumenta i quasi-konsumenta jest bezskuteczne, chyba że oświadczenie gwarancyjne złożone w reklamie przed zawarciem umowy zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakiej reklama została przeprowadzona, lub w porównywalny sposób;
• gwarancja trwałości nie może przewidywać warunków naprawy albo wymiany mniej korzystnych dla konsumenta niż określone w przepisach tej ustawy (a opisane powyżej).

Istotnym jest fakt, że uprawnienia ustawowe i uprawnienia z gwarancji są od siebie niezależne w tym sensie, że:

– istnienie okoliczności umożliwiającej sprzedawcy-gwarantowi zwolnienie się od odpowiedzialności z gwarancji (np. z oświadczenia gwarancyjnego może wynikać, że niewykonanie przeglądu w określonym terminie skutkuje utratą określonych uprawnień z gwarancji) nie zwalnia sprzedawcy z odpowiedzialności ustawowej; tym bardziej nie zwolni sprzedawcy z ustawowej odpowiedzialności za rzecz sprzedaną niedochowanie przez kupującego warunków gwarancji udzielonej przez producenta;

– kupujący, któremu przysługują ustawowe uprawnienia z powodu niezgodności towaru z umową, może wykonywać te uprawnienia niezależnie od uprawnień z gwarancji, co oznacza w szczególności, że:

– kupujący może wybrać, czy korzysta z gwarancji czy z praw wynikających z odpowiedzialności za niezgodność towaru z umową; gdyby kupujący wybrał świadczenie z gwarancji, którego nie udałoby mu się uzyskać (bo np. nie zawiadomił gwaranta o wadzie w sposób lub w terminie przewidzianym w oświadczeniu gwarancyjnym), może w związku z ta samą wadą dochodzić uprawnień z tytułu niezgodności towaru z umową;

– upływ terminu gwarancji nie wyklucza odpowiedzialności ustawowej, jeśli terminy ustawowe nie minęły;

– skorzystanie z gwarancji, np. poprzez wymianę wadliwej części, nie uniemożliwia skorzystania z uprawnień wynikających z niezgodności towaru z umową, jeśli ta sama albo inna część okażą się później wadliwe.

Należy jednak pamiętać, że zgodnie z treścią art. 579 § 3 KC, jeśli kupujący korzysta z uprawnień z gwarancji, to bieg terminu do wykonania uprawnień z tytułu niezgodności rzeczy sprzedanej z umową ulega zawieszeniu z dniem zawiadomienia sprzedawcy o wadzie. Termin ten biegnie dalej od dnia odmowy przez gwaranta wykonania obowiązków wynikających z gwarancji albo bezskutecznego upływu czasu na ich wykonanie.

Kancelaria TURCZA posiada szerokie i wieloletnie doświadczenie w obsłudze prawnej dealerów samochodowych, autoryzowanych serwisów oraz warsztatów. W razie pytań zapraszamy do kontaktu.