Podział gospodarstwa rolnego

Jak wynika z definicji zawartej w kodeksie cywilnym, gospodarstwo rolne to grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Co istotne, jeżeli gospodarstwo rolne jest przedmiotem współwłasności, na żądanie współwłaścicieli, może podlegać ono również podziałowi. Jednakże do podziału gospodarstwa rolnego stosuje się przepisy szczególne, przewidujące dodatkowe wymogi związane z jego podziałem.

Podział gospodarstwa rolnego jest niedopuszczalny w sytuacji, w której podział fizyczny gospodarstwa rolnego byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.  Chodzi tutaj o sytuacje w których zasady racjonalnej gospodarki wynikające z przesłanek ekonomiki rolnictwa przemawiają przeciwko podziałowi, tj. np. gdyby podział miał doprowadzić do całkowitej likwidacji działalności produkcyjnej gospodarstwa albo do jej znacznego ograniczenia.

Gdyby podział fizyczny gospodarstwa rolnego byłby niemożliwy tj. sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki, w takim przypadku gospodarstwo rolne może być przyznane na rzecz współwłaściciela, na którego wyrażą zgodę pozostali współwłaściciele. Jednakże w przypadku braku zgody wszystkich zainteresowanych gospodarstwo rolne powinno zostać przyznane osobie, która je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba, że interes społeczno-gospodarczy będzie przemawiał za inną osobą. Jeżeli natomiast warunki spełnia kilka osób albo nie spełnia żaden ze współwłaścicieli gospodarstwo powinno zostać przyznane temu kto daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia o czym świadczyć może m.in. jego dotychczasowe postępowanie, rodzaj wykonywanego zawodu, wykształcenie, wiek, sprawność fizyczna i zaradność życiowa. Należy przy tym również pamiętać, że przy dokonywaniu oceny dotyczącej przyznania gospodarstwa rolnego jednemu ze współwłaścicieli, sąd powinien mieć na względzie zachowanie odpowiedniej struktury agrarnej gospodarstwa rolnego, jego efektywności oraz interesy bytowe wszystkich pozostałych współwłaścicieli.

Po dokonanym podziale gospodarstwa i przyznaniu go na własność danej osobie pozostałym współwłaścicielom przysługują spłaty. Wysokość spłat ustala się stosownie do zgodnego porozumienia. W przypadku braku zgodnego porozumienia spłaty mogą zostać obniżone przez sąd i rozłożone na raty.

Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego może nastąpić także przez podział cywilny, gdy z takim wnioskiem wystąpią wszyscy współwłaścicieli albo w przypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa rolnego. W takich przypadkach sąd zarządza sprzedaż gospodarstwa rolnego stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego.