Czy spełnienie roszczeń kupującego w ramach reklamacji, daje sprzedawcy prawo do zwrotu środków od producenta w 2023 roku?

Roszczenia regresowe w łańcuchu sprzedaży (producent, dystrybutor – dealer, hurtownik/sprzedawca detaliczny), dotychczas były uregulowane w treści art.  576¹ kc. Odpowiedzialność sprzedawców wskazanych w przepisach art. 576¹ § 1 i 2 kc nie miała jednak charakteru absolutnego, jak odpowiedzialność z tytułu rękojmi. Regulacja dotyczyła bowiem wyłącznie relacji B2C oraz aktualnie również tzw. quasi przedsiębiorców i ma charakter ius cogens.. W pozostałym zakresie podmiotowym, jeśli rękojmia nie została wyraźnie zastrzeżona, zastosowanie miały ogólne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej, które obarczone są przesłankami trudniejszymi do wykazania.

Powyższe oznacza, że oczywiście, jeśli rzecz okazała się wadliwa i kupujący podniósł skutecznie roszczenia, sprzedawca posiada, pod pewnymi warunkami, prawo do żądania pokrycia tych kosztów od poprzednika, ale zakres jego odpowiedzialności jest okrojony. Roszczenie dotyczy to następujących wad:

• brak właściwości, które rzecz powinna mieć zgodnie ze swoim przeznaczeniem,
• brak właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego producent, jego przedstawiciel, osoba, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej oraz osoba, która przez umieszczenie na rzeczy sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego przedstawia się za producenta,
• wydanie rzeczy w stanie niezupełnym,
• nieprawidłowość instrukcji montażu i uruchomienia rzeczy.

Podstawą odpowiedzialności poprzedniego sprzedawcy jest szkoda w szczególności w postaci kosztów faktycznie poniesionych przez sprzedawcę, tj. związanych z wymianą rzeczy, usunięciem wady, demontażem, transportem lub ponownym montażem, kwoty, o którą została obniżona cena oraz utraconych korzyści. 

AKTUALNY STAN PRAWNY

Do 1 stycznia 2023 roku w polskim porządku prawym obowiązywała instytucja roszczenia sprzedawcy o naprawnienie szkody do poprzednich sprzedawców. Decyzją ustawodawcy, przepisy dotyczące tego rodzaju roszczenia, z początkiem 2023 roku przestały obowiązywać w dotychczasowej formie z uwagi na konieczność implementacji prawa wspólnotowego.

Jak możemy przeczytać w projekcie ustawy, przeniesienie podstawowych przepisów dotyczących rękojmi konsumenckiej do ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta wymagało przeanalizowania kwestii roszczeń przedsiębiorcy do swoich poprzedników prawnych w związku z dochodzeniem przez konsumenta uprawnień z tytułu rękojmi (art. 18 SGD i art. 20 DCD, d. art. 4 dyrektywy 1999/44/WE). W poprzednim stanie prawnym temu zagadnieniu poświęcony był dział II¹ w tytule XI księgi trzeciej Kodeksu cywilnego. Przepisy te ustanawiały nowy rodzaj odpowiedzialności odszkodowawczej, jednak ze względu na niejasną redakcję, bardzo ograniczony zakres odszkodowania oraz krótki termin ustawodawca uznał je za prawo martwe.

Aktualnie, podstawą dochodzenia roszczeń od poprzednich sprzedawców jest głównie prawo wspólnotowe, w postaci:

• 18 dyrektywy SGD, który powiada, że „W przypadku gdy sprzedawca odpowiada wobec konsumenta za brak zgodności z umową wynikający z działania lub zaniechania – w tym niedostarczenia aktualizacji towarów z elementami cyfrowymi zgodnie z art. 7 ust. 3 – osoby na wcześniejszych etapach łańcucha transakcji, sprzedawca ma prawo do występowania z roszczeniami regresowymi wobec osoby lub osób odpowiedzialnych w łańcuchu transakcji. Prawo krajowe określa, do kogo sprzedawca może kierować roszczenia regresowe oraz właściwe działania i warunki występowania z takimi roszczeniami.”
• oraz art. 20 dyrektywy DCD, zgodnie z którym „W przypadku gdy przedsiębiorca odpowiada wobec konsumenta za niedostarczenie treści cyfrowych lub usługi cyfrowej lub za brak zgodności z umową, które wynikają z działania bądź zaniechania osoby na wcześniejszych etapach łańcucha transakcji, przedsiębiorca ma prawo do występowania z roszczeniami regresowymi wobec osoby lub osób odpowiedzialnych w łańcuchu transakcji handlowych. Prawo krajowe określa, do kogo przedsiębiorca może kierować roszczenia regresowe oraz właściwe działania i warunki występowania z takimi roszczeniami.”

Ustawodawca nie zdecydował się jednak wprowadzić analogicznej instytucji jak omawiany wcześniej art. 576¹ k.c., który czyniłby zadość wymaganiom unijnym. W aktualnym stanie prawnym przestaną obowiązywać przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące uprawnień regresowych sprzedawcy w związku z wadliwością rzeczy sprzedanej. W zamian za to, jeśli sprzedawca poniesie koszty związane z niezgodnością towaru z umową, a odpowiedzialność za to ponosi wcześniejszy sprzedawca lub producent, to sprzedawca będzie miał roszczenia przysługujące z rękojmi względem poprzedniego sprzedawcy, od którego kupił towar, zgodnie z ogólnymi przepisami Kodeksu cywilnego.

Z uwagi na powyższe, dzięki prawie regresu, sprzedawca, który zaspokoił żądania konsumenta, może obciążyć tymi kosztami swojego poprzednika lub poprzedników w łańcuchu sprzedażowym. Prawo regresu jest więc ważnym instrumentem w rękach sprzedawców detalicznych, którymi są najczęściej mali lub średni przedsiębiorcy.

ROSZCZENIE REGRESOWE, A CESJA UPRAWNIEŃ

Zupełnie odrębnym zagadnieniem jest natomiast kwestia cesji uprawnień z rękojmi. W tym przypadku występują dwa stanowiska, z przewagą drugiego z nich. Wedle pierwszego poglądu, uprawnienia z tytułu rękojmi idą za rzeczą, na wzór gwarancji. Zmiana właściciela nabytej rzeczy w drodze umowy sprzedaży, zamiany i darowizny lub spadkobrania nie eliminuje więzi prawnej ze sprzedawcą (producentem). Następcy prawni kupującego są tylko kontynuatorami jego uprawnień. Powyższe stanowisko zostało przedstawione m.in. w Uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z 30 grudnia 1988 r., sygn. akt III CZP 48/88 oraz w Wyroku Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z 2 października 1997 r., sygn. akt II CKN 361/97. Z kolei w Wyroku Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z 5 kwietnia 1974 r., sygn. akt II CR 109/74 zawarto tezę: „Uprawnienia wynikające z rękojmi za wady (art. 556 § 1 KC) oraz gwarancji (art. 577 § 1 KC) nie ograniczają się do osoby kupującego, ale przechodzą także na jego następców prawnych.”

Zgodnie z drugim poglądem uprawnienia kupującego należy traktować jako wyraźnie związane ze stosunkiem zobowiązaniowym sprzedaży. Kupujący ma zapewnioną ochronę swoich interesów, z punktu widzenia ekwiwalentności świadczeń, przede wszystkim w ramach stosunku prawnego, który łączy go ze sprzedawcą. Rozszerzenie zakresu uprawnień poza ten stosunek niesie ze sobą określone komplikacje faktyczne. Co do zasady cena, którą płaci kupujący jest inna od tejktórą strony ustaliły w dalszej  umowie sprzedaży. stanowisko jest aktualnie dominujące i zostało wyartykułowane m.in. w Uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z 5 lutego 2004 r., sygn. akt III CZP 96/03 oraz Wyroku Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z 18 stycznia 2017 r., sygn. akt V CSK 223/16.

Dlatego też, roszczenie zwrotne sprzedawcy zabezpiecza go przed stratą w przypadku skorzystania z uprawnień z rękojmi przez konsumenta. Przepisy nie chronią więc wyłącznie konsumentów, ale zabezpieczają interesy sprzedawców, którzy dzięki temu zdecydowanie chętniej wykonują swoje obowiązku z rękojmi.

Warto pamiętać, że odpowiedzialność regresowa nie uchybia innym przepisom o obowiązku naprawienia szkody. Oznacza to, że sprzedawca w dalszym ciągu ma do dyspozycji środki wynikające z zawartej z danym przedsiębiorcą umowy oraz może korzystać z zasad odpowiedzialności deliktowej.