Wyrok niezgodny z prawem jako źródło szkody

W art. 424(1) kpc zostało określone uprawnienie poszkodowanego, będące podstawą dochodzenia
w odrębnym procesie naprawienia szkody powstałej w wyniku wydania niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia. Wskazać należy, że zgodnie z dyspozycją rzeczonego artykułu skarga przysługuje wyłącznie w razie kumulatywnego spełnienia następujących przesłanek:

1. wyrok został wydany przez sąd powszechny,
2. wyrok kończy postępowanie w sprawie,
3. wyrok został wydany przez sąd drugiej instancji,
4. wyrok jest prawomocny,
5. zmiana lub uchylenie wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe,
6. wyrok jest niezgodny z prawem,
7. przez wydanie wyroku stronie została wyrządzona szkoda.

W wyjątkowych sytuacjach, określonych w art. 424¹ § 2 kpc, możliwe jest wniesienie skargi również wtedy, gdy: 

1. niezgodność wyroku z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela,
2. wyrok został wydany przez sąd pierwszej lub drugiej instancji,
3. strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych,
4. nie jest możliwa zmiana ani uchylenie wyroku w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych.

Doktryna w tym zakresie dość jednoznacznie kreuje przesłanki oraz charakter możliwości dochodzenia przez pokrzywdzonego odszkodowania z tytułu wydanego wyroku niezgodnego z prawem. Zwrócić uwagę należy m. in. na Postanowienie SN z dnia 9 maja 2018 roku w sprawie o sygn. akt  III CNP 31/17, w którym to postanowieniu SN stanął na stanowisku, że „źródłem szkody, do naprawienia której zmierza osoba zabiegająca o prejudykat i w tym celu wnosząca skargę przewidzianą powołanym przepisem, ma być wydanie niezgodnego z prawem wyroku kończącego postępowanie w sprawie, nie zaś uchybienia, które sąd miał popełnić w toku postępowania”. W związku z powyższym, niezgodność wyroku z prawem może polegać na sprzeczności z przepisami prawa materialnego mające zastosowanie w sprawie, jak i prawa procesowego, pod warunkiem wykazania przez skarżącego, że uchybienie prawa procesowego spowodowało niezgodność wyroku.

Ponadto, zwrócić uwagę należy, że niezgodność wyroku z prawem musi mieć charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty (vide: Postanowienie SN z dnia 21 lutego 2019 roku w sprawie o sygn. akt:  II BU 2/18).  Wspomnieć należy, że dokonana przez sąd swobodna ocena dowodów może również stanowić podstawę do stwierdzenia niezgodności wyroku z prawem, wyłącznie wtedy, gdy sąd wykracza poza obszar przyznanej mu swobody, a wyrok pozostaje m. in. w nieprawidłowo dobranych standardach orzeczniczych.

Podsumowanie

W celu uzyskania możliwości dochodzenia odszkodowania na podstawie wyroku wydanego niezgodnie z prawem, w pierwszej kolejności  według przepisów art. 424¹–424¹² kpc, SN musi stwierdzić niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia, a następnie, na podstawie orzeczenia, w odrębnym postępowaniu, strona może wnieść o odszkodowanie i może wnioskować o korzystne dla siebie orzeczenie. Wysokość odszkodowania nie jest z góry ustalona, a jej wartość określona uznaniowo na podstawie całokształtu sprawy oraz przede wszystkim konsekwencji jakie są związane z wydaniem niezgodnego z prawem wyroku.